Op papier gebeurt er al veel om ongewenst gedrag tegen te gaan. Maar in de praktijk lukt dit vaak nog niet. De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) heeft daarom een advies uitgebracht, ‘Sociale veiligheid in de Nederlandse wetenschap - Van papier naar praktijk'. Het advies is opgezet als een gids om sociale veiligheid in de wetenschap te vergroten.
Wat is sociale veiligheid?
Sociale veiligheid gaat over het verbeteren van sociaal gedrag. Een sociaal veilige omgeving is een omgeving waar mensen met respect met elkaar omgaan. Ook wordt er grensoverschrijdend en ongewenst gedrag tegengegaan. Voorbeelden van ongewenst gedrag zijn: pesten, agressie, geweld, discriminatie, racisme en seksuele intimidatie.
Sociale veiligheid is een voorwaarde voor goede wetenschap. Alleen door een integrale aanpak van de cultuur, structuren en systemen is ongewenst gedrag te voorkomen. Dit lukt alleen als het proces samen met alle medewerkers plaatsvindt in meerdere stappen en door steeds bij te sturen.
Het advies ‘Sociale veiligheid in de Nederlandse wetenschap’ bespreekt 5 punten voor sociale veiligheid:
- Uitgangspunten
- Organisatiestructuur
- Cultuur
- Systeem
- Toekomst
Uitgangspunten
Sociale veiligheid is een voorwaarde voor goed wetenschappelijk onderzoek en onderwijs. Dit gaat in de praktijk vaak nog niet goed. Dit heeft grote gevolgen voor alle betrokkenen. Daarom is cultuurverandering nodig. Hiervoor is nodig:
- Een integrale benadering: een cultuurverandering die verankerd wordt in structuren en systemen.
- Aandacht voor het proces: het lukt alleen in samenspraak, stapsgewijs, en door steeds bij te sturen.
Een sociaal veilige omgeving verbetert het welzijn en werkplezier van medewerkers. Het verbetert ook de kwaliteit van het wetenschappelijke werk.
Organisatiestructuur
De structuur van de organisatie zet sociale veiligheid onder druk. Zoals door werkdruk, machtsverschillen en een complexe organisatie. Hoe kan dit worden tegengegaan?
- Door het verbeteren van samenwerkingsrelaties.
- Door bij selectie en ontwikkeling van leidinggevenden centraal te stellen dat zij verantwoordelijk zijn voor het goed functioneren van hun medewerkers.
- Door een fijnmazige structuur te ontwikkelen voor sociale hygiëne.
Cultuur op de werkvloer
Gedrag is meestal geen onderwerp van gesprek. Vaak ontbreekt ook de vaardigheid om gedrag te bespreken. Door met elkaar te praten over gewenst gedrag ontstaat een betere cultuur. Dit kan veel problemen voorkomen. Het kan bijvoorbeeld zorgen voor werkbare spelregels voor samenwerking.
Systeem
De organisatie moet zorgen voor een veilige werkomgeving. De aanpak is nu vooral gericht op klachten afhandelen. Hierdoor worden problemen groter en verdwijnt het vertrouwen. Met een systematische aanpak gericht op preventie en tijdig bijsturen is er zorg voor iedereen.
Toekomst
Het advies ‘Sociale veiligheid in de Nederlandse wetenschap’ is een eerste stap naar het verbeteren van sociale veiligheid op het werk. Oplossingen uit het advies moeten in de praktijk vorm krijgen. Zo nodig moeten ze worden bijgeschaafd voor het gewenste effect.
Advies en aanbevelingen van de adviescommissie
De Adviescommissie Divers en Inclusief Hoger Onderwijs en Onderzoek juicht de analyses en aanbevelingen van het advies 'Sociale veligheid in de wetenschap toe.
Het is nu aan de academische gemeenschap om in actie te komen. De adviescommissie heeft daarom aanvullende aanbevelingen opgesteld. Deze zijn gericht op:
- Monitoring en handhaving.
- Het afbouwen van hiërarchie en afhankelijkheid.
- Bewustwording van macht en privilege (voorrang krijgen).
- Een inclusieve aanpak met oog voor medewerkers en studenten.
Lees de publicatie 'Adviezen en aanbevelingen naar aanleiding van het rapport Sociale Veiligheid in de Nederlandse wetenschap'.